Gluten İntoleransı Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Günümüzde giderek daha fazla insanın gluten intoleransından şikâyet ettiğini duyuyoruz. Peki, gluten intoleransı nedir? Gluten intoleransımız olup olmadığını nasıl anlarız ve gluten intoleransında beslenme nasıl olmalı? Bu yazımızda konuya dair bilmeniz gereken tüm detaylara değineceğiz.
Gluten İntoleransı Nedir?
Gluten, bazı tahılların içerisinde doğal olarak yer alan bir proteindir. Buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda karşımıza çıkar. Bu tahıllarla yapılan yiyeceklerin esneklik ve yapışkanlık kazanmasını sağlayarak elde edilen yiyeceğin dokusunu güçlendirir. Özellikle de ekmek gibi hamur işlerinde kabarmayı ve şekil almayı destekleyen bir proteindir.
Yiyeceklere katkısı büyük olsa da bazı insanlar için gluten sindirim zorlukları yaratabilir. Bu bireylerde gluten içeren gıdalar tüketildiği zaman rahatsızlık verici semptomlar ortaya çıkar. Bu duruma gluten intoleransı adı verilir. Gluten intoleransı için kısaca, kişinin gluten içeren gıdaları tükettiğinde sindirimle ilgili çeşitli problemler yaşamasıdır diyebiliriz.
Gluten İntoleransı, Çölyak ve Gluten Alerjisi Arasındaki Farklar
Gluten söz konusu olunca iki soru çokça merak ediliyor:
- Gluten intoleransı ile çölyak aynı mı?
- Gluten intoleransı ve gluten alerjisi aynı mı?
Gluten intoleransı, çölyak ve gluten alerjisi birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Aslında her birisi farklı bir rahatsızlığı ifade eder.
Çölyak hastalığı, gluten tüketildiğinde bağışıklık sisteminin ince bağırsağa zarar verdiği otoimmün bir hastalıktır. Gluten intoleransı ise çölyak kadar ağır semptomlara sahip değildir. Bağırsaklara zarar vermeden rahatsız edici belirtiler ortaya çıkar.
Gluten alerjisi olarak adlandırılan ve ismi karıştırılan durum ise buğday alerjisidir. Buğday alerjisinde ise bağışıklık sistemi gluten dahil olmak üzere buğdayın içerisinde yer alan diğer proteinlere karşı da tepki verir. Buğday alerjisi durumunda bireyde kaşıntı, döküntü, solunum problemleri gibi reaksiyonlar ortaya çıkabilir.
Benzer ve kafa karışıklığına sebep olan kavramları inceledikten sonra gluten intoleransı hakkında daha detaylı bilgilere geçebiliriz.
Gluten İntoleransı Neden Olur?
Bireylerde gluten intoleransının neden olduğu tam olarak bilinmese de bazı faktörlerin bu konu üzerinde etkili olabileceği düşünülüyor. Bunlardan en önemlisi genetik yatkınlık. Aile geçmişinde gluten intoleransına sahip bir kişi bu intoleransa sahip olabilir. Bir diğer etken ise bağırsak mikrobiyotasının bozuk olmasıdır. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları, antibiyotik kullanımı gibi faktörler bağırsak florasını etkileyerek gluten intoleransı oluşumunu tetikleyebilir. Bunların yanı sıra stresin de bağışıklık sistemini zayıflatarak vücudu gluten gibi maddelere karşı hassas hale getirebileceği düşünülüyor.
Gluten İntoleransı Belirtileri Nelerdir?
Gluten intoleransı belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir. İntolerans belirtilerinin en yaygın olanları şu şekildedir:
- Şişkinlik
- Gaz
- İshal
- Kabızlık
Sindirim sorunlarına ek olarak deri döküntüleri, baş ağrısı, eklem ağrıları gibi semptomlar da gluten intoleransı belirtileri arasındadır. Ayrıca bazı bireyler gluten tükettikten sonra kendilerini yorgun ve zihinsel olarak da bulanık hissedebilir. Karşılaşılan bu durum glutenin bağırsak mikrobiyotası üzerinde olumsuz etkiler yapmasıyla ilişkilendirilmektedir.
Gluten İntoleransı Nasıl Anlaşılır?
Yukarıda bahsettiğimiz gluten intoleransı belirtileri farklı birçok rahatsızlığın belirtilesi olabilir. Peki, gluten intoleransı olduğunu nasıl anlarız? Gluten intoleransı teşhisi için eliminasyon diyeti ve bazı testler uygulanmaktadır. Sıklıkla uygulanan ve en etkili yol eliminasyon diyetidir.
Eliminasyon diyeti süresince ilk olarak gluten içeren gıdaların tüketimi tamamen bırakılır. Rahatsızlık duyduğumuz belirtilerdeki değişiklikler gözlemlenir. Eğer bireyde belirtiler azalır veya tamamen kaybolursa gluten intoleransının olduğu söylenebilir. Teşhisin doğrulanması için eliminasyon diyetinin sonunda gluten içeren gıdaların tüketimine tekrardan başlanır. Başladıktan sonra semptomların geri gelip gelmediği gözlenir. Bir uzman eşliğinde yapılan bu diyet ile gluten intoleransı teşhisi rahatlıkla konulabilir.
Bir diğer yöntem ise kan testleri ve bağırsak biyopsisidir. Bu testler, gluten intoleransı ile çok benzer belirtiler ortaya koyan çölyak hastalığını ve buğday alerjisini olasılıklar arasından çıkarmak için uygulanmaktadır. Gluten intoleransı için kesin bir tanı testi yoktur. Bu nedenle bireyde çölyak veya buğday alerjisi yoksa gluten intoleransı olduğu düşünülebilir.
Gluten İntoleransı Beslenme: Ne Yemeli Ne Yememeli?
Vücudumuzda karşılaştığımız belirtileri gözlemledik sonrasında bir uzman eşliğinde gluten intoleransına sahip olduğumuzu anladık. Peki sonra? Sonrası yediklerimize dikkat etmekten geçiyor. Gluten intoleransı olanlar ne yememeli gelin onlara bir göz atalım.
İntoleransa sahip bireylerin gluten intoleransı diyeti uygulamaları önerilmektedir. Beslenme alışkanlıklarını değiştirmek başlangıçta birçok kişi için zorlayıcı olabilir. Gluten intoleransı diyetinde buğday, arpa, çavdar, gibi gluten içeren tahıllardan uzak durulmalıdır. Glutenin yaygın olarak bulunduğu besinleri şöyle sıralamak mümkündür:
- Tahıllar: Buğday, arpa, çavdar.
- Fırın Ürünleri: Ekmek, pasta, kurabiye, kek ve çörek gibi hamur işleri.
- Makarna ve İrmik: Geleneksel makarnalar ve irmik bazlı tatlılar.
- İşlenmiş Gıdalar: Hazır çorbalar, soslar, baharat karışımları ve şarküteri ürünleri (örneğin sucuk ve salam).
Yazılanları gördükten sonra ne tüketeceğiz biz diye merak edebilirsiniz. Gluten içeren gıdalar yerine mısır, pirinç, patates, kinoa, karabuğday gibi gluten içermeyen alternatif yiyecekler tercih edilmelidir.
Ayrıca makarna, bisküvi, çikolata olarak da glutensiz ürünleri tercih edebilirsiniz. Günümüz koşullarında bu tür atıştırmalıkların ve temel gıdaların glutensiz olanlarına ulaşmak zor değil.
Özel Beslenme’nin ‘Glutensiz Ürünler’ kategorisinden gluten içermeyen birçok ürünü rahatlıkla bulabilirsiniz. Bu besinler sayesinde gluten tüketmeden de dengeli ve sağlıklı bir diyet sürdürebilirsiniz.
Önemli bir hatırlatma ile gluten intoleransı nedir konusundaki yazımızı sonlandıralım. Gluten intoleransı olan bireylerin hazır gıdaların etiketlerini dikkatlice okumaları önemlidir. Bazı ürünler gluten içermese bile üretim aşamasında glutenle temas edebilir. Glutensiz olarak etiketlenmeyen ürünlerde gluten bulunma riski her zaman mevcuttur. Bu yüzden gluten intoleransı olanların etiketlerde ‘glutensiz’ ibaresini araması önemlidir.
Kaynaklar:
- Ulusoy H., Rakıcıoğlu N., Glutensiz Diyetin Sağlık Üzerine Etkileri, Beslenme ve Diyet Dergisi, 2019, 47(2):87-92.
- Büyük N., Ayyıldız F., Glutensiz Diyetin Mikrobiyotaya Etkisi, Sağlık Bilimlerinde Değer, 2022, 12(3): 548-553.
- https://draxe.com/nutrition/gluten-free-diet/
- https://draxe.com/health/gluten-intolerance-symptoms/