Fonksiyonel Gıda Nedir?
Tüketici bilincinin artması, gıdalar üzerinde yapılan yeni araştırmalar, sağlık ve gıda arasındaki araştırmaların artması gibi nedenlerle fonksiyonel gıdalar kavramını sıkça duymaya başladık. Peki fonksiyonel gıda nedir biliyor muyuz? Ya da fonksiyonel gıdaların diğer gıdalardan farkı ne? Mesela hangi gıdalar için fonksiyoneldir diyebiliriz? Bu yazımızda tüm bu sorularımıza cevap arayalım. İlk olarak fonksiyonel gıda tanımı ile başlayalım.
Hazırlayan: Gıda Mühendisi Selinay Laçindağ
Bu kavram ilk olarak Japonya’da ortaya çıkmıştır. Çıkış amacı ise sağlığa olumlu etkisi bulunabilecek gıdaların sınıflandırılarak sağlık harcamalarını düşürmektir. Daha sonra fonksiyonel gıdalar için birçok tanım yapılmıştır. Bu tanımlara bakarak fonksiyonel gıdalar için kısaca hastalık riskini azaltan, hastalıklarda iyileşme sağlayan ya da var olan sağlık durumunun korunmasına yardımcı olan gıdalar diyebiliriz.
Tüketiciler arasında fonksiyonel gıda ve organik gıda aynı gibi algılanmaktadır. Oysa bunlar iki farklı kavramdır. Organik gıda organik tarım metoduna uygun olarak üretilmiş olan gıdalardır. Fonksiyonel gıdalar ise bileşimlerinde doğal olarak (doğası gereğince) biyoaktif bileşen bulunduran gıdalardır. Fakat üretim sırasında biyoaktif bileşen eklenen fonksiyonel gıdalar da vardır. Ve bunların üretimleri organik üretim olmak zorunda değildir. Benzer bir yanılgı da fonksiyonel gıdalar ve besin takviyeleri arasında vardır. Fonksiyonel gıdalar bir gıda takviyesi çeşidi değildir.
Peki Fonksiyonel Gıda Örnekleri Nelerdir?
Gıdalar karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral, su olmak üzere 6 temel besin öğesini içerir. Fonksiyonel olarak tanımladığımız gıdalar bu 6 temel besin öğesinin yanı sıra diğer gıdalarda bulunmayan önemli biyoaktif bileşikler içerir. Bu bileşiklere omega 3 yağ asidini, diyet lifini, probiyotikleri örnek verebiliriz. Bu bağlamda yapısında doğal olarak biyoaktif bileşen birçok gıda sayabiliriz. Mesela havuç doğal olarak beta karoten içerir ve fonksiyonel bir gıdadır. Bunun haricinde üretim sırasında biyoaktif bileşen eklenen işlenmiş gıdalar da fonksiyonel özellik taşır. Örneğin omega 3 eklenmiş bir süt. Ayrıca daha fazla biyoaktif bileşen içermesi adına zenginleştirilmiş gıdalar vardır. Bunlar da fonksiyonel gıdadır. Buna en iyi örnek probiyotik içeriği arttırılmış yoğurttur.
Fonksiyonel Gıda Örnekleri
Fonksiyonel gıdalar genellikle bitkisel kaynaklıdır. Fakat bu hayvansal kaynaklı fonksiyonel gıda yoktur anlamına da gelmemelidir. Hayvansal kaynaklı fonksiyonel gıdalara en iyi örnek probiyotik içeren yoğurt, peynir süt ürünleridir. Şimdi sizlere birkaç fonksiyonel gıda örneği vermek istiyorum.
Soya: Soya içerisinde birçok önemli bileşen vardır. Fitosteroller, saponinler, fitik asit, izoflavonlar bunlardan bazılarıdır. Bu bileşenler sayesinde soyanın birçok faydası bulunmaktadır. Kardiyovasküler hastalıklar, kanser, osteoporoz gibi hastalıklar üzerinde etkilidir.
Domates: İçerisinde yer alan likopen sayesinde mükemmel bir fonksiyonel gıdadır. Likopen kanser riskini azaltmada etkili olan bir karotenoiddir.
Yulaf: Farklı tüketim şekilleri ile popüler olan yulaf beta glukan adı verilen bir lif türü içerir. Bu lif türü kolesterol seviyesini önemli ölçüde düşürmektedir. Nustil Glutesiz Yulaf ezmesini deneyimlemek için buraya tıklayın.
Chia Tohumu: Önemi birçok kişi tarafından daha yeni yeni bilinmektedir. Chia, önemli flavonoidler ve tokoferoller içerir. Bunun yanı sıra bileşiminde gallik sit, kuersetin gibi fenolik bileşenler de vardır. Belirtmiş olduğum bu bileşiklerin hepsi antioksidan özelliğe sahiptir. Antioksidan maddeler için kısaca hücrelere zarar veren bileşikleri/maddeleri engellemede yardım eden bileşiklerdir.
Keten Tohumu: Bu tohum önemli ölçüde omega 3 yağ asitlerini içerir. Omega yağ asitleri dışarıdan gıdalarla birlikte vücudumuza almamız gereken yağ asitleridir.
Brokoli: içermiş olduğu glukosinolatlar anti kanserojenik etkiye sahiptir. Yapılan bir araştırmada düzenli brokoli tüketiminin kanser riskini %56 oranında azalttığı belirtilmiştir.
Çay: birçok kişi çayın fonksiyonel bir gıda olduğunu bilmez. Çay polifenoller açısından oldukça zengindir. En önemlisi de kateşin adı verilen bileşiktir. Kateşin, kanser üzerinde etkili olan önemli bileşiklerden biridir.
Ceviz: antioksidan özellik gösteren fitosterol ve polifenoller içerir. Ayrıca bol miktarda E vitamini içerir. Bu bileşikler kalp damar rahatsızlıkları ve yaşlanmanın olumsuz etkilerini azaltmaktadır.
Buraya kadar fonksiyonel gıda nedir, fonksiyonel gıda örnekleri ve sağladığı faydalardan bahsettim. Şimdi bir de fonksiyonel beslenme nedir ona bakalım.
Fonksiyonel Beslenme Nedir?
Fonksiyonel beslenme, hastalıklardan korunmak veya hastalıkların etkileri azaltmak için uygulanan bir beslenme şeklidir. Burada amaç gıdaların gücünden faydalanmaktır. Aslında bu beslenme tarzını en iyi Hippocrates’in şu sözü açıklıyor: besinler ilacınız, ilacınız besinler olsun.
Fonksiyonel beslenmede öne çıkan gıdalar tabi ki de fonksiyonel gıdalardır. Daha önce de belirttiğim gibi fonksiyonel gıdaların sağlığa etkileri bilimsel araştırmalar tarafından kanıtlanmış ve bilim otoriteleri tarafından kabul edilmiştir.
Sonuç olarak fonksiyonel gıdalar sağlığımıza olumlu katkıları olan ve tüketmeyi ihmal etmememiz gereken gıdalardır. Bu gıdalar birçok yerde süper gıda olarak bahsedilse de aslında bu çok doğru bir kavram değildir. Hiçbir gıda tek başına mucizevi etkilere sahip değildir. Beslenme bir bütündür. Sağlıklı yaşam ise sadece beslenmeye bağlı bir durum değildir diyerek yazımı burada sonlandırıyorum.
Hazırlayan: Gıda Mühendisi Selinay Laçindağ
Kaynaklar:
- Güven A., Gülmez M., Fonksiyonel Gıdalar ve Sağlıkla İlişkisi, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 12(1):91-96, 2006.
- Dayısoylu K.S., Gezginç Y., Cingöz A., Fonksiyonel Gıda Mı, Fonksiyonel Bileşen Mi? Gıdalarda Fonksiyonellik, GIDA (2014), 39 (1): 57-62.
- Erbaş M., Yeni Bir Gıda Grubu Olarak Fonksiyonel Gıdalar, Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs 2006, Bolu.
- https://www.eufic.org/en/food-production/article/functional-foods